​HACILAR BÜYÜK HÖYÜK KAZILARI

Burdur Göller Bölgesi’nde, tarihöncesi dönemlere ait ilk araştırmalar İngiliz bilim adamı James Mellaart tarafından 1957-1960 yılları arasında, Burdur il merkezinin 27 km. güneybatısında, Hacılar Köyü’nün sınırları içinde yer alan Hacılar Höyüğü’nün kazılması ile başlamış ancak kazılarda, kapsamlı sonuçlar alınmadan, dört yıl gibi kısa bir sürede çalışmalara son verilmişti. Hacılar Kazıları, gün ışığına çıkan seçkin ve özgün buluntuları ile Anadolu’da o güne kadar hiç bilinmeyen bir kültürel sürecin varlığını ortaya koymuş, Neolitik ve Kalkolitik Çağ kavramlarını da bilim dünyasının gündemine taşımıştır. Bugün geriye dönüp baktığımızda, Hacılar Kazıları’nın yukarıda değinilen çok olumlu sonuçlarının yanı sıra bazı olumsuzluklara da neden olduğu görülmektedir. Çok önemli ve çarpıcı buluntuların ele geçmekte olduğu kazı yerinin gerekli çalışmalar tamamlanmadan terkedilmesi, izleyen dönemlerde kaçak kazılar yapılması ve tahribat gibi bazı istenmeyen gelişmelere neden olmuştur.

Hacılar Kazıları’nın son bulmasından uzun zaman sonra, 1976 yılında aynı bölgede Prof. Dr. Refik Duru tarafından İstanbul Üniversitesi adına başlatılan ve Prof. Dr. Gülsün Umurtak’ın da tüm aşamalarında yer aldığı ‘Burdur ve Çevresi Tarihöncesi Kültürlerini Araştırma Projesi’,  Kuruçay (1978-1988), Hacılar Nekropolünü Arama Çalışmaları (1985-1986), Höyücek (1989-1992) ve bölgenin hemen güneyinde, bugün Antalya İli sınırları içinde kalan Bademağacı Höyüğü Kazıları (1993-2010) ile hayata geçirilmiş, bu çalışmalar ve yapılan yayınlar sonunda Burdur ve yakın çevresi, Anadolu tarihöncesi dönemleri uygarlıklarının en iyi bilindiği bölgelerden biri hatta başlıcası durumuna gelmiştir.

******

Hacılar Büyük Höyük (Resim 1), daha önceleri kazı yapılan Hacılar’ın yaklaşık 400 m. kadar  kuzeyinde, oval tabanlı, yaklaşık boyutları 280 m x 240 m olan bir yerleşme yeridir. Höyüğün yüksekliği, doğuda höyüğün dışından geçen dere yatağından bakıldığında yaklaşık 11 m., batıda ise yükselen arazi eğimi nedeniyle tepe yaklaşık 5 m kadar algılanmaktadır. Hacılar Büyük Höyük’te Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İstanbul Üniversitesi adına 2011 yılında başlayan arkeolojik kazılar Prof. Dr. Gülsün Umurtak (Kazı Başkanı) ve Prof. Dr. Refik Duru (Onursal Başkan) yönetiminde devam etmektedir.

Çalışmalar ağırlıklı olarak höyüğün, batı ve kuzey  yamaçlarındaki Batı Yamaç Açması (BYA) ve Kuzey Yamaç Açmaları (KYA) ile höyüğün orta kesimindeki A-B Açması (A-BA) ile C Açması’nda (CA) gerçekleştirilmektedir.

Höyük’te saptanan tabakalaşma durumu aşağıdaki gibidir:

İlk Tunç Çağı III (İTÇ III)                       ?

İlk Tunç Çağı II (İTÇ II)        İTÇ II / 1 - 3 Yapı Katları

İlk Tunç Çağı I (İTÇ I)           İTÇ I  / 1, 2  Yapı Katları

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Erken Kalkolitik Çağ (?)                         ?

_____________________________________________

Ana Toprak

Yerleşmede bugüne kadar, İlk Tunç Çağı I olarak tanımlanan ve hemen MÖ 3. Binyıl  öncesinde kurulmuş olduğu anlaşılan bir yerleşmeye ait “testere dişi” şeklinde kırılmalarla kuzey-güney doğrultusunda gelişen, çok ustalıkla inşa edilmiş bir savunma sistemi açığa çıkartılmıştır. Söz konusu sisteminin bugüne kadar 38 mekânı ile bunların arasında kente giriş kapısı /Batı Kapısı (Propilon) kazılmıştır (Resim 2, 3). Bu kesimde batı sınırı oluşturan dış duvarlar 1.50 -1.60 m kalınlıkta, orta boy taşlardan örülmüş olup, yüksekliği yer yer 2 m’yi bulmaktadır. Savunma sisteminin duvarlarının üst kısmının kesiminin ise kerpiçle örüldüğü görülmektedir. Sur’a bitişik ve ortalama 3.85 x 6.10, 4.5 x 5.5, 3.60 x 5.00 m boyutlarındaki mekânların (kazamat) iç duvarları 1.10 m, 1.30 m ile 1.45 m kalınlıktadır ve kapıları doğu yöndeki avlulara açılmaktadır (Resim 4). Bazı mekânların kapıları 1.10 m - 1.20 m genişliğindedir ve çoğu kez kapının iç kısmında yer alan in situ plaka şeklinde yerleştirilmiş mil taşı, kapı kanadının içeri doğru açıldığına işaret etmektedir. Avlularda genellikle çömlek ve küplere rastlanmaktadır. Nitelikleri ve ayrıntıları hakkında şimdilik hiçbir bilgimiz olmamakla birlikte, 2013 yılında ortaya çıkartılan dairesel planlı iki yapı ile iki adet taş dikit (stel), yerleşme içindeki yapılaşmanın şekil ve niteliği konusunda çok ilginç sonuçlar alınacağını göstermektedir (Resim 5). Mekânların tabanlarında toprak iyice bastırılmış ve düzgünleştirilmiş, bazılarında orta kesimde at nalı şeklinde birer ocak, bazılarında ise genelde güney duvara bitişik küp koymaya yarayan taş döşeme üstü kerpiç destek / yükseltiler görülmektedir. Küplerin içinde ve mekânların tabanı üzerine dağılmış çok miktarda yanmış tahıl ve yanmış ahşap kalıntısına rastlanmıştır. İTÇ I’in evleri, yönetici sınıfların ikametgâhı (residans / saray), tapınak vs. gibi yapılarıyla bu yerleşme yukarıda tanıtılan olağanüstü güçlü bir savunma sistemi ile korunmaya alınacak kadar zengin bir kent olmalıydı. Yapılarda çok sayıda pişmiş toprak tabak, çanak, testi, çömlek ve küp in situ olarak ele geçmiştir (Resim 6, 7). Sur sistemine bağlı konutlarda bulunan çanak çömleğin kalitesi ve çeşitliliği ile aynı tabakalarda inanç sisteminin odak noktasında olduğuna inanılan ana tanrıçanın mermer ve pişmiş topraktan şematik tasvirleri/ idol (Resim 8), taş ve pişmiş toprak damga mühürler (Resim 9) ve maden iğneler, kesiciler burada zengin ve gelişkin bir İTÇ yerleşmesi olduğunu göstermektedir. Küplerin içinde ve odaların tabanları üzerine dağılmış çok miktarda yanmış buğday, arpa, mercimek, bezelye, nohut, acı burçak ve keten tohumu ele geçmiştir. Sözü edilen mekânlarda bulunan çanak çömlek ve gereçler ile meyve ve tahıl kalıntıları, bunların savunma sistemi içinde aynı zamanda konut olarak kullanıldığını göstermektedir. Yerleşme yerinde evcil koyun, keçi, sığır, domuz ve köpek kemikleri yanında, yabani hayvanlar geyik türleri, tilki, porsuk, aslan, panter ve bazı kuşlardan oluşan zengin bir fauna gözlenmektedir.

2017 çalışma mevsiminde höyüğün mevcut mimarlık kalıntılarının korunması ve gerekli küçük ve geri dönüşebilir nitelikli onarımlarının yapılması, üzerinde önemle durulan konuların başında gelmiştir. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanan  ‘Hacılar Büyük Höyük Mimarlık Kalıntılarının Korunması ve Gerekli Küçük Ölçekli, Geri Dönüşebilir Onarım ve Tamamlamalar Yapılması Projesi’ uyarınca gerçekleştirilen çalışmalar sırasında, bir yandan höyüğün kuzey–güney yamaçları boyunca uzanan 300 m.lik açmanın dış kenar çizgisinin düzenlenmesine başlanmıştır. Onarım / Koruma konusundaki çalışmalar sırasında, kazamatların kısmen yıkık olan dış duvarları, duvarların düşen taşları ve çevreden toplanan benzer nitelikli taşlarla onarılmakta, bu işlem sırasında ‘geren kili’ ile hazırlanan çamur harç kullanılmaktadır. Ayrıca bütün savunma sistemi boyunca kısmen yıkık durumda günümüze gelmiş olan bazı kazamatların da eksikleri giderilip, çamur harçla örülen taşlarla orijinal planına göre duvarlar tamamlanacaktır.

​

​